मेघसृजन

मला हे का लिहावं वाटतंय ? तर फक्त ‘हे असंही असतं,’ हे इतरांना समजावं म्हणून. मानसिक आरोग्याच्या बाबतीत मी सातत्याने लिहित आहे. कारण एक तर हा विषय मा‍झ्या आवडीचा आहेच पण, काही अत्यंत वाईट कारणांमुळे खूपच जवळचा झालेला आहे. गेल्या वर्षी मी आईपणाची दुसरी बाजू नावाचा एक लेख लिहिला होता ज्यात पोस्टपार्टम डिप्रेशनचा आई आणि बाबा दोघांवरही कसा परिणाम होतो याबद्दल लिहिलं होतं. कर्नाटकचे माजी मुख्यमंत्री येडीयुरप्पा यांच्या नातीने याच डिप्रेशनमधून आत्महत्या केल्यानंतर हा विषय चर्चेत आला. बाळंतपणानंतर स्त्रीचे मानसिक आरोग्य कितपत खालावू शकते याचे ते एक उदाहरण होते. एखाद्या मोठ्या व्यक्तीच्या बाबतीत जेव्हा अशा घटना घडतात तेव्हाच आपले डोळे उघडतात. एरवी आपल्या आजूबाजूला जेव्हा अशीच उदाहरणं दिसतात तेव्हा मात्र आपण सोयीस्करपणे डोळ्यांना झापड लावून घेतो. दुसऱ्याच्या मानसिक आजारात त्याला साथ द्यायची म्हणजे नेमकं काय करायचं हेच कदाचित अजून आम्हाला कळलेलं नाही आणि हे समजून घेण्याचे मार्ग सुद्धा खूप कमी आहेत. म्हणून हे होत असावं. Image source : Google आज आम्ही प्रेमचा चौदावा वाढदिवस साजरा केला. या निमि...

तिने गळफास घेतला. आता ती गेली. कायमची. तिला कणाकणानी मरताना पाहणं वेदनादायी होतं खरं. पण सुटले मी तिच्या मरणानंतर. Image source: Google  "तिनं आत्महत्या का केली?" माझ्यामुळंच. मीच कारणीभुत तिच्या जगण्याला आणि मरण्याला सुद्धा. इथं तिला असं लटकताना बघतेय. शांत वाटतंय.  सगळे प्रश्न संपले? कि नविन निर्माण झाले? का केलं मी असं?  कारण वैताग आला होता रोजची किरकिर सहन करण्याचा. दररोज उठून जगण्याचा. सहन करण्याचा, रागावण्याचा, भांडण्याचा, ऐकण्याचा, ऐकून घेण्याचा, बोलण्याचा आणि बोलून दाखवण्याचा. सगळं चक्र एकदासं संपून जावं, म्हणून केलं मी हे. जगण्याची ही भयानक बाजू मी नेहमी तिला दाखवत राहिले.  तिला आकाशात उडणारी फुलपाखरं खुणावायची तेव्हा मी तिला गांधील माशीची घरटी दाखवली आणि सांगितलं की यांचा डंख खुप दाहक असतो.  तिला पावसात भिजायला आवडायचं तेव्हा, मी दाखवला तिला पायाखलचा किचकिच चिखल. तिला खिदिखिदी हसायला आवडायचं तेव्हा मी तिला भिती घातली, असं खिदिखिदी हसणाऱ्या बाईला चार लोकं चांगलं नाही म्हणत.  तिला आरशात न्याहाळायला आवडायचं तेव्हा मी सांगितलं की ती चारचौघींपेक्षाही ख...

माझ्या हातातला चाकू फिरत होता आणि डोक्यात विचार. किती तरी वेळ गेला आणि मी भानावर आले. कांदा कापण्यासाठी म्हणून घेतलेला चाकू हतात तसाच होता. पुढ्यात ठेवलेला कांदाही तसाच.  आजुबाजुला कापल्या गेलेल्या शब्दांच्या बेवारस मढ्यांचा खच लागला होता आणि नाकात शिरणारा कुबट वास डोक्यात झिणझिण्या आणत होता. आता पुन्हा नवा विचार खुन तर केला पण या मृतदेहांची विल्हेवाट कशी लावायची ? © निर्मोही 

सर्वांसाठीच ध्यान करणे फायद्याचे आहेच. त्यातही चिंता, अतिविचार, नैराश्य, निद्रानाश अशा मानसिक विकारांनी ग्रस्त लोकांसाठी ध्यान करणे जास्त फायदेशीर ठरू शकते. एकदा ध्यानाला सुरूवात केल्यानंतर ध्यान दिवसातून कितीवेळा आणि कितीवेळ करू शकतो असा प्रश्न अनेकांना पडतो. सुरूवात करताना तुम्ही अगदी कमी वेळ घेतला तरी हरकत नाही. हळूहळू तुम्ही ही वेळ वाढवू शकता. अमुक इतका वेळ ध्यान केलं तरच त्याचा फायदा होतो असा काही नियम नाही. ध्यान करण्यात सगळ्यात महत्वाचं आहे ते तुमचं सातत्य. सुरुवातीलाच जर तुम्ही फार मोठी अपेक्षा ठेवली तर तुमचा अपेक्षाभंग होण्याची शक्यता आहे म्हणून सुरुवातीला ध्यानामध्ये सातत्य राखणे हेच ध्येय ठेवा. ध्यानातून मिळणाऱ्या फायद्यांचा विचार लगेच करू नका. प्रत्येकाला वेगवेगळ्या पद्धतीने याचे फायदे दिसून येतात.  सुरुवातीलाच तुम्ही तास किंवा अर्धा तास तरी ध्यान करणारच असा हट्ट करून बसलात तर तुमचं ध्यान व्यवस्थित होणार नाही आणि त्याचे अपेक्षित परिणाम पण दिसून येणार नाहीत. ध्यान करून झाल्यानंतर तुम्हाला अधिक उत्साही आणि फ्रेश वाटलं पाहिजे. ध्यान सुरू केल्यानंतर अपेक्षित परिणाम लगेच दि...

Image source : Google  ध्यान म्हणजे काय याबद्दल अनेकांच्या मनात संभ्रम असतो. काही लोकांसाठी तर ध्यान म्हणजे आपल्या आवाक्याबाहेरची गोष्ट वाटते. काही लोकांना ध्यान म्हणजे एखादी गूढ क्रिया वाटते. परंतु वास्तवात ध्यान ही एक सहज सुंदर गोष्ट आहे.  या लेखातून आपण ध्यान म्हणजे काय हे समजून घेणार आहोत. ध्यान कोणकोणत्या प्रकारे करता येते आणि त्याचे फायदे काय आहेत हेही पाहू.  सरळ सोप्या भाषेत सांगायचे तर ध्यान म्हणजे विचार, चिंतन किंवा आपल्या भावनांचे परीक्षण करणे. खरे तर आपण बरेचदा नकळत या गोष्टी करत असतोच. पण, जाणीवपूर्वक आणि शक्य तितक्या तटस्थपणे आपल्या विचारांचे, भावनांचे परीक्षण करणे म्हणजे ध्यान असे म्हणता येईल. ध्यान करण्याची विशिष्ट पद्धती आहे का? खरे तर ध्यानाचा अमुक एक मार्गच बरोबर आणि दुसरा चुकीचा असं काही म्हणता येणार नाही. तुम्हाला ज्या मार्गाने ध्यान करणे आवडेल आणि ज्या पद्धतीने ध्यान केल्याने तुमच्या मानसिकतेत फरक पडेल तो मार्ग, ती पद्धत तुम्ही बिनधास्तपणे स्वीकारू शकता.  एका ठिकाणी मांडी ठोकून, डोळे झाकून बसणे म्हणजेच ध्यान असं अजिबात नाही.  जगातील प्रत्येक...

मेडिटेशन कसे करावे? आपण योग्य पद्धतीने मेडीटेशन करतो की नाही? मेडिटेशन करताना विशिष्ट अनुभव आलेच पाहिजेत का? मेडिटेशन सुरू केल्यानंतर लोकांना असे अनेक प्रश्न छळत असतात. विशेषत: मेडिटेशन योग्य पद्धतीने होते की नाही हे कसे ओळखायचे, या बाबतीत लोकांच्या मनात बराच संभ्रम असतो.  मेडिटेशनचे शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर आहे. ताणताणाव हाताळण्यासाठी, कठीण प्रसंगात मन स्थिर आणि शांत ठेवण्यासाठी, मनातील गोंधळ टाळण्यासाठी, एखाद्या शारीरिक व्याधीशी झुंजत असताना आणि भावनिक समतोल राखण्यासाठी याचा फायदा होतो.  परंतु यासोबत अनेक गैरसमज जोडले गेले आहेत ज्यामुळे सामान्य व्यक्तीच्या मनात मेडिटेशन बद्दल एक गूढ आकर्षण तर वाटतेच पण ही गोष्ट आपल्या आवाक्यातील नाही असेही वाटते.  तुम्हाला मेडिटेशन करण्याची भीती वाटत असेल, कंटाळा येत असेल किंवा तुम्हाला चांगल्या पद्धतीने मेडीटेशन करता येत नाही असे वाटत असले तरी तुम्ही मेडिटेशन करत राहा. केल्याने होत आहे रे आधी केलेची पाहिजे, असे म्हटले आहेच. जेव्हा तुम्ही नियमितपणे मेडिटेशन करत राहाल. तेव्हा त्याचे फायदे तुम्हाला जाणवू लागतील....

 अरे किती विचार करशील दे ना सोडून... असं कुणी कितीही सांगितलं तरीही एखादी व्यक्ती मनातून काही गोष्टी लवकर काढत नाही. झालेली घटना , प्रसंग किंवा साधा संवादही अशा व्यक्तीच्या मनात सतत घोळत असतो. वरवर पाहता ही एक प्रकारची एंक्झायटी वाटत असली तरी काही व्यक्तींच्या बाबतीत हा कुठलाही मनोविकार नव्हे तर तो त्यांच्या व्यक्तीमत्वाचाच प्रकार असतो. ज्याला आपण ‘टू सेन्सिटिव्ह’ असं म्हणून उडवून लावतो. पण , या ‘टू सेन्सिटिव्ह’ व्यक्ती नेमक्या असतात तरी कशा ? याचा त्यांच्या व्यक्तिगत आयुष्यावर आणि त्यांच्या आयुष्यात असणाऱ्या लोकांवर नेमका काय परिणाम होतो जाणून घेऊया या लेखातून. हायली सेन्सिटिव्ह व्यक्ती ( HSP) हा एक व्यक्तिमत्वाचा दुर्मिळ प्रकार आहे. एकूण लोकसंख्येपैकी फक्त २०% लोकं या प्रकारात मोडतात. त्यातही HSP असलेल्या दोन व्यक्तींमध्ये कमी अधिक तीव्रता जाणवू शकते. या व्यक्तींच्या मेंदुतील अंतर्गत रचनेमुळेच अशा व्यक्तीना बाह्य किंवा अंतर्गत चेतना अधिक तीव्रतेने जाणवते. यांची ज्ञानेंद्रिये अत्याधिक संवेदनशील असतात. इलेन अरोन आणि आर्थर अरोन या दोन मानसशास्त्रज्ञांनी १९९०च्या दशकात H...